Otizm Spektrum Bozukluğu Nedir?
Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), beynin gelişim biçimini etkileyerek sosyal iletişimde güçlükler ve tekrarlayıcı/kalıplaşmış davranış örüntüleriyle seyreden, belirtileri ve şiddeti kişiden kişiye geniş bir yelpazede değişen bir nörogelişimsel durumdur.
"Spektrum" kavramı; klasik otizm, Asperger sendromu gibi önceden ayrı düşünülen tabloları kapsar ve belirtilerin bebeklikten itibaren başlayıp yaşamın birçok alanında güçlük yaratabileceğini vurgular. Belirtiler çoğu vakada ilk yıl içinde çıkar; bazı çocuklarda 18–24 ay arasında gerileme ya da sonradan belirti ortaya çıkışı görülebilir.
Kritik Bilgi
Erken ve yoğun müdahalenin sonuçları belirgin biçimde iyileştirdiği güçlü biçimde gösterilmiştir. Bu nedenle erken tanı ve müdahale hayati önem taşır.
Sosyal İletişim
- • Göz teması güçlükleri
- • Jest ve mimik kullanımında azalma
- • Sosyal etkileşim zorluğu
- • Empati kurma güçlüğü
Tekrarlayıcı Davranışlar
- • Stereotipik hareketler
- • Rutinlere aşırı bağlılık
- • Sınırlı ilgi alanları
- • Duyusal hassasiyetler
İletişim Güçlükleri
- • Dil gelişiminde gecikme
- • Ekolali (tekrarlama)
- • Soyut kavram zorluğu
- • Nonverbal iletişim eksikliği
Bebeklik ve Erken Çocuklukta Kırmızı Bayraklar
Aşağıdaki sinyaller, özellikle bir arada görülüyorsa hekim başvurusu gerektirir. Erken belirtileri fark etmek, müdahale sürecini hızlandırır ve çocuğun gelişimini destekler.
Azalmış Göz Teması
Bebekler normalde çok erken dönemden itibaren yüzlere bakar; iki aylık civarında yüz tanıma ve göz teması belirgindir. Göz teması kısıtlılığı, erken uyarı işaretidir.
- • Ebeveynle göz teması kurmama
- • Yüz yerine nesnelere odaklanma
- • Sosyal gülümseme eksikliği
İşaret Etme ve Jest Kullanımında Azalma
Çocuklar konuşmadan önce jestle anlatmayı öğrenir; OSB'de işaret kullanımı belirgin olarak daha azdır.
- • 12-15 aylık dönemde işaret etmeme
- • El sallama (bye-bye) yapmama
- • İsteklerini jest ile belirtmeme
İsme Sınırlı/Yanıtsız Tepki
6. ay civarında çoğu bebek ismine döner; yanıtın kısıtlı olması uyarıcıdır.
- • İsmi çağrıldığında dönmeme
- • Sesli uyaranlara tepkisizlik
- • Dikkat çekme zorluğu
Diğer Önemli İşaretler
- • Mimiklerde duygusal tepkinin azlığı: Yüz ifadelerinde sınırlılık
- • Gecikmiş dil gelişimi: 12. ay civarında kelime anlama/söylemede gecikme
- • Nesne parçalarına aşırı ilgi: Tekerlek gibi parçalara odaklanma
- • Duyusal hassasiyetler: Işık/ses/dokunma uyaranlarına aşırı tepki
- • Hayal/rol oyununa düşük ilgi: Taklide sınırlı katılım
- • Gıda tercihleri: Belirli dokuya takılı beslenme alışkanlıkları
Ne Zaman Doktora Başvurmalı?
Çocuğun gelişimiyle ilgili kuşku duyduğunuz her durumda "bekleyelim, geçer" yaklaşımı yerine gelişimsel izlemi iyi bilen bir çocuk hekimi ya da ilgili uzmanlara başvurun.
Acil Değerlendirme Gereken Durumlar
6-12 Aylık Dönem
- • Göz teması kurmama
- • İsme yanıt vermeme
- • Sosyal gülümseme eksikliği
- • Ses çıkarmama
12-24 Aylık Dönem
- • İşaret etmeme
- • Kelime kullanmama
- • Taklit yapmama
- • Oyun becerilerinde gecikme
Önemli Hatırlatma
Erken değerlendirme, sorun olmadığı durumlarda bile ailenin kaygısını azaltır; gerekiyorsa destek adımlarını hızlandırır. Hiçbir zaman "çok erken" değildir.
Tanı: Adım Adım Değerlendirme ve CARS Ölçeği
Tanısal süreçte çocuk hekimi ilk kapıdır; aile öyküsü ve gelişim/davranışa ilişkin ayrıntılı sorularla başlar. Gerektiğinde çok disiplinli ekibe yönlendirme yapılır.
Çok Disiplinli Değerlendirme Ekibi
Çocuk Hekimi
İlk değerlendirme ve yönlendirme
Çocuk Psikoloğu
Davranışsal değerlendirme
Dil Terapisti
İletişim becerileri analizi
Ergoterapist
Duyusal ve motor beceriler
Nörolog
Nörolojik değerlendirme
Gelişim Uzmanı
Büyüme ve gelişim izlemi
CARS (Childhood Autism Rating Scale) Ölçeği
Tanı sırasında CARS gibi standardize araçlar kullanılır. CARS; 14 alanda OSB ile ilişkili davranışları 1–4 arasında puanlar, 15. alan genel izlenimdir.
15-30 Puan
Otistik Değil
30-36.5 Puan
Hafif-Orta Düzey
37-60 Puan
Ağır-Çok Ağır
İşlevsellik Düzeyi Sınıflaması
- • Düzey 1: İletişim/etkinlik geçişi/planlamada zorluk
- • Düzey 2: İletişim güçlükleri ve yinelenen davranışlar daha belirgin
- • Düzey 3: Destek gereksinimi en yüksek düzey
Erken Müdahale Neden Kritik?
OSB için "herkese uyan tek tedavi" yoktur; amaç belirtileri azaltmak, öğrenme ve gelişimi desteklemektir. Okul öncesi dönemde başlatılan erken müdahale sosyal-davranışsal becerilerin kazanımı, uyum ve okula/topluma katılım şansını belirgin artırır.
Erken Müdahale Bileşenleri
Davranışçı Programlar / ABA
Yeni becerilerin ödül temelli sistemle öğretilmesi ve genellenmesi
Yapılandırılmış Eğitim Programları
Sosyal, iletişimsel ve davranışsal becerileri güçlendiren çok disiplinli yaklaşımlar
Aile Eğitimi
Ebeveynlerin oyun/etkileşim yoluyla sosyal becerileri uyarma becerilerini artırması
Destekleyici Terapiler
Konuşma ve dil, ergoterapi, gerektiğinde fizik tedavi
İlaç Tedavisi Hakkında
İlaçlar çekirdek OSB belirtilerini "iyileştirmez"; ancak aşırı hareketlilik, şiddetli davranış sorunları ya da eşlik eden kaygı/depresyon için hekimlerce kullanılabilir. Müdahale planı çocuğun değişen gereksinimlerine göre şekillenir.
Aileler İçin Pratik Kontrol Listesi
Aşağıdaki kontrol listesini kullanarak çocuğunuzun gelişimini değerlendirebilirsiniz. Bu maddelerden birkaçını bir arada gözlüyorsanız, gecikmeden gelişimsel değerlendirme planlayın.
Erken Uyarı İşaretleri Kontrol Listesi
Acil Değerlendirme Gerektirir
Yukarıdaki maddelerden 3 veya daha fazlasını işaretlediyseniz, çocuğunuz için gelişimsel değerlendirme planlamanız önerilir. Erken müdahale, en iyi sonuçları verir.
Sonuç ve Eylem Adımları
Otizm spektrum bozukluğunun erken tanısı ve müdahalesi, çocuğun gelişim potansiyelini en üst düzeye çıkarmanın anahtarıdır. Aileler olarak fark ettiğiniz her uyarı işaretini ciddiye almalı ve profesyonel destek aramalısınız.
Hemen Alabileceğiniz Adımlar
Gözlem Yapın
Çocuğunuzun davranışlarını sistematik olarak gözlemleyin ve kaydedin
Uzman Değerlendirmesi
Çocuk gelişimi uzmanına başvurun, M-CHAT gibi tarama testlerinden geçirin
Müdahale Başlatın
Değerlendirme sonrası gerekli müdahale planını erken başlatabilirsiniz
Çocuk Gelişimi Değerlendirmesi için
Çocuğunuzun gelişimiyle ilgili endişeleriniz varsa, gecikmeden profesyonel destek alın. Erken müdahale, en değerli hediyedir.
