Anksiyete Bozuklukları: Panik, Sosyal Kaygı ve YAB Tedavisi

Anksiyete Bozuklukları Nedir?

Anksiyete bozuklukları, aşırı korku ve endişenin kişinin günlük yaşamını önemli ölçüde etkilediği mental sağlık durumlarıdır. Normal kaygıdan farklı olarak, bu bozukluklar süreklidir, şiddetlidir ve kişinin sosyal, mesleki veya diğer önemli işlevsellik alanlarında bozulmaya neden olur.

DSM-5'e göre anksiyete bozuklukları, yaygın anksiyete bozukluğu, panik bozukluk, sosyal kaygı bozukluğu (sosyal fobi), spesifik fobiler ve ayrılık anksiyete bozukluğunu içerir. Her birinin kendine özgü tanı kriterleri ve tedavi yaklaşımları vardır.

Panik Bozukluk: Belirtiler ve Teşhis

Panik bozukluk, beklenmedik panik atakların tekrarlaması ve bu ataklardan dolayı sürekli endişe duyma ile karakterizedir. Panik atak, yoğun korku veya rahatsızlığın ani başlangıcı ile birlikte 4 veya daha fazla fiziksel ve bilişsel belirtinin eşlik ettiği durumdur.

Panik Atak Belirtileri:

• Kalp çarpıntısı, kalp hızının artması
• Terleme, titreme veya sarsılma
• Nefes darlığı, boğulma hissi
• Göğüs ağrısı veya rahatsızlığı
• Bulantı veya karın rahatsızlığı
• Baş dönmesi, dengesizlik, bayılma hissi
• Derealizasyon (gerçekdışılık hissi) veya depersonalizasyon
• Kontrolü kaybetme veya çıldırma korkusu
• Ölüm korkusu
• Uyuşma veya karıncalanma hissi
• Sıcak veya soğuk basması

Panik ataklar genellikle 10-15 dakika sürer ve kişi için son derece korkutucu bir deneyimdir. Birçok kişi kalp krizi geçirdiğini düşünerek acil servise başvurur. Tanı için bu ataklardan sonra en az bir ay süreyle atak tekrarı endişesi veya davranışsal değişiklik olmalıdır.

Sosyal Kaygı Bozukluğu

Sosyal kaygı bozukluğu, sosyal durumlardan veya performans gerektiren durumlardan belirgin ve sürekli korku duyma ile karakterizedir. Kişi bu durumlarda başkalarının olumsuz değerlendireceğinden, utandırıcı davranışlar sergileyeceğinden korkar.

Sosyal Kaygı Belirtileri:

• Sosyal durumlarda aşırı kızarma, terleme, titreme
• Başkalarıyla konuşmaktan kaçınma
• Toplum içinde yemek yeme zorluğu
• Telefonda konuşmaktan kaçınma
• Sunum yapmaktan kaçınma
• Yeni insanlarla tanışmaktan kaçınma
• Otoritelerle konuşmaktan kaçınma
• Mükemmeliyetçi davranışlar

Sosyal kaygı bozukluğu genellikle ergenlik döneminde başlar ve tedavi edilmezse kronikleşir. Kişinin eğitim, iş ve kişisel ilişkilerinde önemli sınırlamalara neden olur. Yaşam kalitesini ciddi şekilde etkiler.

Yaygın Anksiyete Bozukluğu (YAB)

YAB, çok sayıda olay veya aktivite hakkında aşırı endişe ve kaygı ile karakterizedir. Bu endişeler kontrol edilemez, süreklidir ve kişinin günlük işlevselliğini bozar. Tanı için en az 6 ay sürmesi gerekir.

YAB Belirtileri:

• Sürekli endişe ve kaygı ("ya şöyle olursa" düşünceleri)
• Huzursuzluk, sinirlilik
• Kolay yorulma
• Konsantrasyon zorluğu, zihin boşalması
• Sinirlilik, öfke patlamaları
• Kas gerginliği, ağrılar
• Uyku sorunları (uykuya dalma, sık uyanma)

Klinik Değerlendirme Süreci

Anksiyete bozukluklarının değerlendirmesi detaylı bir klinik görüşme ile başlar. Bu süreçte belirtilerin şiddeti, süresi, tetikleyici faktörler ve günlük yaşam üzerindeki etkileri araştırılır.

Değerlendirme Araçları:

• Beck Anksiyete Envanteri (BAI): Anksiyete belirtilerinin şiddetini ölçer
• Hamilton Anksiyete Ölçeği: Klinisyen tarafından uygulanan değerlendirme
• Liebowitz Sosyal Kaygı Ölçeği: Sosyal kaygı için spesifik değerlendirme
• Penn State Endişe Ölçeği: YAB için özel ölçek
• Panik Bozukluk Şiddeti Ölçeği: Panik belirtilerinin değerlendirilmesi

Değerlendirme sürecinde eşlik eden depresyon, madde kullanımı, tıbbi durumlar ve diğer psikiyatrik bozukluklar da araştırılır. Diferansiyel tanı açısından bu durum kritik öneme sahiptir.

BDT ile Tedavi Planı

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), anksiyete bozukluklarında altın standart tedavi yaklaşımıdır. Kanıta dayalı, yapılandırılmış ve hedefe odaklı bir terapi modelidir.

BDT Tedavi Aşamaları:

BDT hizmetimiz hakkında detaylı bilgi alabilir, kişiye özel tedavi planı oluşturabilirsiniz.

Ev Ödevleri ve İzlem

BDT'de ev ödevleri tedavinin ayrılmaz bir parçasıdır. Seanslar arası uygulama ve pratik, öğrenilen becerilerin kalıcılığı için kritik öneme sahiptir.

Tipik Ev Ödevleri:

• Düşünce Kayıtları: Otomatik düşünceler ve duygu değişimlerinin izlenmesi
• Anksiyete Günlüğü: Tetikleyici durumlar ve belirtilerin kaydedilmesi
• Maruz Bırakma Uygulamaları: Hiyerarşiye uygun kademeli yaklaşım
• Gevşeme Egzersizleri: Günlük 10-15 dakika nefes ve kas gevşetme
• Davranışsal Deneyler: Korkuları test eden güvenli uygulamalar
• Sosyal Aktivite Planlaması: Kaçınılan durumlara kademeli geri dönüş

Nüksü Önleme Stratejileri

Anksiyete bozukluklarında tedavi sonrası nüks riski vardır. Bu nedenle tedavi sonrası nüks önleme stratejilerine odaklanılır.

Nüks Önleme Teknikleri:

• Erken Uyarı İşaretlerinin Tanınması: Belirtilerin geri dönüş işaretlerini fark etme
• Başa Çıkma Becerilerinin Pekiştirilmesi: Öğrenilen tekniklerin düzenli pratiği
• Yaşam Tarzı Düzenlemeleri: Stres yönetimi, uyku hijyeni, egzersiz
• Sosyal Destek Ağının Güçlendirilmesi: Aile ve arkadaş desteğinin artırılması
• Pekiştirme Seansları: 3-6 ay arayla takip seansları
• Kriz Planının Oluşturulması: Belirtiler kötüleştiğinde ne yapılacağının planlanması

Tedavi sonrası ilk 6 ay kritik dönemdir. Bu süreçte öğrenilen becerilerin günlük yaşama entegrasyonu sağlanmalı, düzenli uygulama sürdürülmelidir.

Sonuç ve Eylem Adımları

Anksiyete bozuklukları tedavi edilebilir durumlardır. BDT ile hastaların %70-80'inde önemli iyileşme sağlanır. Erken müdahale, tedavi başarısını artırır ve kronikleşmeyi önler.

Hemen Alabileceğiniz Eylem Adımları:

1. Belirtilerinizin şiddetini ve süresini değerlendirin
2. Profesyonel yardım almaktan çekinmeyin
3. Kaçınma davranışlarınızı fark edin ve kademeli olarak azaltın
4. Nefes egzersizlerini düzenli olarak uygulayın
5. Alkol ve kafein tüketimini sınırlayın
6. Düzenli uyku rutini oluşturun
7. Sosyal aktivitelerinizi sürdürün